Isaac Asimov, nhà văn khoa học viễn tưởng nổi tiếng, đã đặt ra 3 điều luật dành cho robot: Robot không được làm hại con người hoặc để mặc cho con người bị hại, robot phải tuân theo những mệnh lệnh mà con người đưa ra trừ khi những lệnh đó mâu thuẫn với điều luật thứ nhất, và cuối cùng là robot phải tự bảo vệ sự tồn tại của chính mình ở chừng mực sự bảo vệ không mâu thuẫn với điều 1 và điều 2.
Con người sẽ "chung sống chan hòa" với robot trong tương lai?
Ngày nay, công nghệ robot đang phát triển một cách mạnh mẽ và nhanh chóng. Robot không còn chỉ giới hạn hoạt động trong nhà máy hay phòng thí nghiệm mà nó đã manh nha phổ biến ở mọi khía cạnh trong đời sống con người. Chúng ta đã có robot giúp việc, robot phẫu thuật, robot trợ lý, xe tự lái,... Tất cả đều làm việc một cách chuyên nghiệp và hứa hẹn sẽ thay thế con người trong tương lai không xa. Trước tình hình đó, liên minh châu Âu đã yêu cầu phải có một đạo luật chi tiết về những quy tắc ứng xử của robot đối với con người.
Đáp lại lời kêu gọi của EU, một hiệp hội mang tên RoboLaw, bao gồm các chuyên gia luật, công nghệ robot và kỹ sư đến từ Italia đã phát triển một bộ nguyên tắc ứng xử của robot trong đời sống con người. Bộ luật đã được công bố và đưa ra thảo luận tại phiên họp các vấn đề về pháp lý của nghị viện châu Âu diễn ra hồi ngày 22/9 vừa qua.
Xe tự lái
Chủ tịch điều hành Google Eric Schmidt, giám đốc điều hành Google Larry Page và thành viên đồng sáng lập Google Sergey Brin cùng với chiếc xe tự lái của hãng. Ảnh chụp tháng 1/2011
Công nghệ xe tự lái đã có bước tiến bộ vượt bậc trong thời gian qua. Điển hình như những chiếc xe tự lái của Google đã chạy hàng nghìn kilomet trên nhiều tuyến đường giao thông công cộng. Hồi tháng 5, California đã trở thành tiểu bang đầu tiên tại Mỹ cho phép thử nghiệm xe không người lái trên đường giao thông công cộng. Vương quốc Anh cũng tuyên bố kế hoạch cho phép xe tự lái hoạt động trên đường phố từ năm 2015.
Nhóm tác giả của bộ nguyên tắc RoboLaw cho biết: "Đây là lúc những vấn đề về pháp lý và đạo đức của công nghệ đối với xã hội cần phải được giải quyết một cách rõ ràng." Nhóm soạn thảo luật đã tổ chức các cuộc trưng cầu dân ý, lấy ý kiến từ cộng đồng để phân xử các tình huống nguy hiểm có liên quan tới xe tự lái trong tương lai. Cuối cùng, ý tưởng ở đây là hoàn thiện quy tắc bảo hiểm xe hơi và dùng nó để đền bù cho nạn nhân khi xe tự lái gây tai nạn. Việc kêu gọi thêm bên thứ 3 tham gia sẽ giúp vấn đề được giải quyết khách quan, công bằng hơn thay vì bắt các hãng phải chịu trách nhiệm pháp lý cho sản phẩm.
Robot phẫu thuật
FreeHand - cánh tay robot nặng gần 7kg, phần đầu có tích hợp camera nội sôi ổ bụng của bệnh nhân, bộ điều khiển được đeo trên đầu của bác sĩ phẫu thuật, robot sẽ bắt được chuyển động đầu của bác sĩ để tự điều chỉnh góc quay cho hình ảnh như ý muốn.
Nếu như trên đường phố, robot xuất hiện dưới dạng những chiếc xe tự lái, thì trong bệnh viện, robot phẫu thuật cũng đã bắt đầu xuất hiện. Hệ thống phẫu thuật tự động đang dần được hoàn thiện. Hàng loạt công nghệ mới đã được phát triển và thậm chí là thử nghiệm thành công, hứa hẹn sẽ đảm nhận một phần công việc của bác sĩ ngoại khoa. Công nghệ robot giúp cải thiện mức độ chính xác của các ca phẫu thuật và thậm chí là cho phép bác sĩ làm phẫu thuật từ xa.
Quảng cáo
Các hệ thống hiện tại bao gồm robot được điều khiển từ xa bởi các bác sĩ và hệ thống tự động thực hiện phẫu thuật dựa trên các thao tác lập trình sẵn. Theo các nhà làm luật, robot phẫu thuật hiện tại là một thách thức đối với hệ thống luật pháp hiện tại. Theo nhóm RoboLaw: "Khi con người bắt đầu thực hiện hành động nào đó mà không sử dụng công nghệ, tuy có hơi khó khăn nhưng có thể xác định chính xác trách nhiệm khi có sự cố xảy ra. Tuy nhiên, khi công nghệ xuất hiện trong quá trình phẫu thuật thì rất nhiều vấn đề phức tạp bắt đầu phát sinh."
Nhóm RoboLaw đề xuất rằng các bác sĩ phải hoàn toàn được huấn luyện khả năng điều khiển robot phẫu thuật một cách chuyên nghiệp. Đồng thời, việc sử dụng robot cho phẫu thuật cần phải có thỏa thuận trước và nhận được sự đồng ý từ bệnh nhân. Khi đã đảm bảo được các yêu cầu đó, khi xảy ra sai sót do lỗi kỹ thuật của robot thì bác sĩ sẽ không bị truy cứu trách nhiệm.
Robot chân tay giả
Ackland, người đã được cấy ghép cánh tay robot sinh học với đầy đủ xương, thịt và máu giúp ông có thể trở lại với cuộc sống thường ngày sau chấn thương. Với cánh tay, ông có thể cột dây giày, nấu ăn và thậm chí là sử dụng bàn phím, chuột.
Phòng phẫu thuật không phải là nơi duy nhất có sự giao thoa giữa y học và công nghệ. Những năm gần đây, những cánh tay, chân robot đang dần được hoàn thiện và đưa vào sử dụng trên cơ thể người sống. Chân tay robot cho phép những người có khuyết tật bẩm sinh hoặc mất đi chi di tai nạn có thể tiếp tục được sinh sống một cách bình thường như bao người khác. Tuy nhiên, nó cũng ẩn chứa mối nguy hiểm tiềm tàng trong quá trình sử dụng.
Theo nhóm RoboLaw, nguy hiểm của liệu pháp sử dụng chân tay giả đối với bệnh nhân là điều không thể tránh khỏi và hoàn toàn "hiển nhiên". Tuy nhiên, một khi các thiết bị chân tay nhân tạo ngày càng chuyên nghiệp hơn thì vấn đề cũng sẽ phức tạp hơn. Với sự phát triển của công nghệ chân tay giả như hiện tại, dù có hơi chậm chạp so với các ngành khác, nhưng cũng tạo ra hàng loạt vấn đề về nhân bản và pháp lý cần phải được giải quyết sớm nhất có thể.
Quảng cáo
Nhóm RoboLaw đề xuất định nghĩa pháp lý của khái niệm "chân tay giả". Theo đó, trước khi cấy ghép, các thiết bị vẫn là một vật thể, nhưng sau khi ghép, nó trở thành một phần của cơ thể con người. Điều đó có nghĩa là nếu bạn làm cánh tay giả của một người nào đó tổn thương, hành động này sẽ được coi như xâm phạm thân thể của người đó và sẽ được pháp luật xử lý bình thường. Quy định trên đang được tiếp tục hoàn thiện trong tương lai.
Robot chăm sóc con người
Ảnh minh họa một cảnh trong bộ phim Robot & Frank. Liệu robot có thể thay thế đội ngũ y tá, tình nguyện viên chăm sóc người gài yếu tại các viện dưỡng lão? Liệu người già có chấp nhận chung sống quãng đời còn lại cùng robot?
Không chỉ những người khuyết tật mới nhận được sự hỗ trợ từ công nghệ robot trong tương lai. Robot còn có thể giúp chăm sóc những người lớn tuổi. Đây hứa hẹn là một công cụ giúp chính phủ nhiều nước đối mặt với vấn đề dân số già, cung cấp nguồn nhân lực cho các viện dưỡng lão. Nhóm RoboLaw chỉ rõ: "Những tiến bộ trong nghiên robot chăm sóc cá nhân có thể giúp giải quyết được các thách thức trên. Điển hình như robot có thể giúp người già ăn uống, dùng thuốc đúng giờ, thậm chí là giúp họ vệ sinh cá nhân hoặc nhắc nhở những người bị đãng trí."
Tuy nhiên, nhóm làm luật cũng khẳng định rằng robot không thể hoàn toàn thay thế mô hình chăm sóc truyền thống và quyền tự do của bệnh nhân phải được tôn trọng. Nguyên nhân chủ yếu là về vấn đề đạo đức, người lớn tuổi không chỉ cần sự chăm sóc của những cỗ máy mà còn được hưởng sự ân cần từ con người và họ cũng có quyền tự do làm những điều họ thích. Nếu có thể, robot phải được thiết kế để người dùng có thể điều chỉnh mức độ làm việc của nó cho phù hợp với nhu cầu sử dụng.
